Noodlot - Louis Couperus

Auteur: Louis Couperus
Titel: Noodlot
Uitgever: Veen Uitgevers, Utrecht
Jaar van uitgave: 1986
Druk: 16e
Jaar van eerste uitgave: 1891
Aantal bladzijden: 158

Genre: (psychologische) roman

Samenvatting
Frank Westhove is een rijke Nederlandse ingenieur, wonend in Londen. Het noodlot bepaalt dat Bertie, een vriend van Frank, in Londen terechtkomt. Arm als hij is, komt hij zijn rijke vriend Frank opzoeken, voor onderdak en eten. Een groot deel van Bertie’s leven heeft hij in de VS rond gezworven. Frank neemt hem direct mee naar zijn woning, White-Rose. Bertie krijgt toestemming om een paar weken, gezellig te blijven. Het leven van Frank is rijk en luxe. Na een paar maanden steekt de verveling zijn kop op en besluiten de beide vrienden voor een paar dagen naar Noorwegen te gaan.

In Noorwegen ontmoeten ze Sir Archibald en zijn dochter Eve, ook wonend in Londen. De volgende dagen trekken ze gezamenlijk op. Frank en Eve worden verliefd op elkaar. Bertie is bang dat hij zijn vriend hierdoor zal verliezen en weer veroordeeld wordt tot het lijden van een armoedig bestaan. Frank voorziet hem namelijk in zijn levensonderhoud. 
Terug in Engeland brengt Frank een bezoek aan Eve. Die avond komt hij thuis als haar verloofde. Bertie is bang dat hij door een huwelijk het huis uitgezet wordt. Op een dag ziet Eve Frank met een andere vrouw lopen. Ze begint sterk te twijfelen aan zijn liefde voor haar 
(Eve). Bertie wakkert die twijfels aan. Ze confronteert hem hiermee, maar Frank ontkent. Hij misprijst haar wantrouwen en slaat haar zelfs. Ze verlaten elkaar en Bertie ziet zijn kans schoon om Frank weer voor zichzelf te winnen. Na een maand krijgt Frank berouw en besluit haar een brief te schrijven. De enige die van Frank zijn brieven op de hoogte is, is Bertie. Hij koopt de bediende van de Rhodes om, met geld dat hij van Frank heeft gehad voor het aflossen van oude schulden, zodat die bediende de brieven van Frank onderschept. Frank die steeds maar geen reactie krijgt op zijn brieven wil er persoonlijk heen gaan, wat Bertie hem te zeerste afraad. Op aandringen van Bertie trekken ze twee jaar lang de wereld rond. Bij toeval komen ze in Scheveningen Eve weer tegen. Bertie had haar al eerder gezien dan Frank, maar vluchten had toch geen zin, het noodlot ontloop je immers niet. De liefde tussen Eve en Frank bloeit direct weer op. Al snel komt boven tafel dat iemand de brieven van Frank heeft achtergehouden. De conclusie is dan snel getrokken. Bertie was als enige op de hoogte. Frank confronteert zijn vriend met deze ontdekking en Bertie geeft toe. Frank is woedend en kan zich niet beheersen. Hij slaat zijn vriend dood. Als hij beseft wat hij heeft gedaan, geeft hij zichzelf aan bij de politie. Frank wordt veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf.

Als hij zijn straf heeft uitgezeten, krijgt hij een eenvoudige baan aangeboden, die hij aanneemt. Eve wil nog steeds met Frank trouwen, maar haar vader is daar niet gelukkig mee. Hij vindt dat zijn dochter geen moordenaar verdient en Frank deelt daarin zijn mening. Eve is het hier niet mee eens. Frank is en zal voor haar altijd de enige zijn. Frank heeft een flesje vergif bij zich om zelfmoord te plegen. Eve vindt het en gooit het van schrik weg, het flesje barst. Door het noodlot is het enkel gebarsten en het gif zit er nog in. Zij ziet het als het 
grootste geluk om samen te sterven en het geluk te vinden in het paradijs. Eve drinkt de helft op en reikt het vervolgens aan Frank. In elkanders armen sterven ze dan.

Literaire stroming van dit boek is Naturalisme.

Uitgangspunten van het Naturalisme zijn:

-       De mens is onvrij, alles wordt bepaald door erfelijkheid, opvoeding en milieu (determinisme)

-       De mens is overgeleverd aan krachten die sterker zijn dan hijzelf (fatalisme; noodlot waaraan niet te ontkomen valt)

Kenmerken Naturalisme:

1.    De hoofdpersoon heeft een zwak gestel (zwakte/ziekte, somberheid, verveling, decadentie).

2.    Vaak is het verhaal een geschiedenis van een ontnuchtering (bv. teleurstelling in de liefde).

3.    De hoofdfiguur wordt volledig bepaald door erfelijkheid, opvoeding en milieu.

4.    De schrijver kiest partij tegen de burgerij/goede stand en heeft oog voor de kleine man.

5.    Belangstelling voor seksualiteit: er wordt onomwonden geschreven over bordeelbezoek, homofilie, zelfbevrediging.

6.    Taalgebruik; zo natuurlijk mogelijk weergegeven dialogen en neologismen (de gewone taal voldeed niet voor speciale gewaarwordingen).

7.    Er is sprake van een ik - of personale verteller. Geen auctoriale verteller, zoals bij de idealistische roman.

8.    Er wordt zeer afstandelijk/objectief verteld. De schrijver geeft geen waardeoordelen.

De titel van het boek geeft het determinisme in het Naturalisme eigenlijk al duidelijk weer. Noodlot betekent dat er een onveranderlijk verloop in het leven van iemand plaatsvindt, waarbij de persoon in kwestie niet bij machte is zelf invloed op de gang van zake uit te oefenen. Dit is een belangrijk aspect van de naturalistische stroming. 

De personage van Bertie geeft ook aan dat het zijn (nood)lot is om Eve en Frank uit elkaar te drijven.

De hoofdpersoon, in dit geval is dat Frank, heeft in dit verhaal last van verveling. Hij is een beetje verveeld geraakt in zijn rijke wereld en vindt Bertie groot vermaak, hij amuseert zich zeer met hem, het is ineens een hele verandering.

Opvoeding en milieu komen ook vaak aan bod, zo wordt in het begin van het boek de achtergrond van Bertie en Frank beschreven.
Alles wat Bertie bijvoorbeeld verkeerd doet wordt goedgepraat door de schuld te geven aan zijn opvoeding/milieu. Bertie kan er nu eenmaal niets aan doen dat hij zo is. (Dat is nou eenmaal bepaald door het lot).

Er is bij dit boek niet zozeer sprake van alleen een ik- of personale verteller, maar de auctoriale verteller komt er ook in voor. Couperus maakt gebruik van een alwetende verteller. Alle gedachtes van de personages worden expliciet beschreven en de relaties tussen de personages ook.
Dit kenmerk komt dus niet helemaal overeen met bovengenoemde punt 7.

Het boek is zeker objectief geschreven, de schrijver laat zijn mening nergens naar voren komen, dit aspect van het naturalisme is dus goed weergegeven.

Veel van de bovengenoemde kenmerken komen dus sterk terug in dit boek. Daarom valt te concluderen dat dit boek zeker tot het Naturalisme behoort.
Het determinisme komt naar voren doordat Bertie, die Eve en Frank uit elkaar drijft, zijn gedrag wijdt aan het noodlot, het zou al zo voorbestemd zijn.
Couperus wilt zeggen dat mensen geen vrije wil hebben, hij weergeeft dat door zijn personage Bertie, hij weet dat hij foute dingen doet, maar toch doet hij het, omdat het lot het zo bedoeld heeft.
De belangrijkste aspecten van het Naturalisme zijn dus wel verwerkt in dit boek. 

Het recht op terugkeer - Leon de Winter 

De zwarte met het witte hart

Verwachtingen:

We verwachtten een zwarte persoon die helemaal verwesterd is in Indonesië of Afrika. In zijn hart blijft hij echter gewoon de Afrikaan die hij is aan het eind.

Titelverklaring:

De titel zou gekozen zijn, omdat hij, als hij als jongeman een jongetje en een meisje op zijn knie laat “paardje rijden”en dan zegt het meisje: jij zwarte met je witte hart.

De hoofdpersonen:

Aquasi: Aquasi is een zoon van een koning in West-Afrika die door zijn vader naar Europa wordt gestuurd om daar te studeren.

Kwame: Kwame is de neef van Aquasi. Hij is voorbestemd om koning te worden. Hij wordt na het overlijden van zijn vader in het gezin van Aquasi opgenomen en zij worden beste vrienden. Hij gaan dan ook mee naar Europa.

Ahim: Ahim is de bediende van Aquasi. Hij is ooit door hem geholpten tegen de agressie van Cornelius de groot. Ze hebben vaak “ruzie” maar Aquasi mag hem wel en andersom ook.

Cornelius de Groot: Cornelius de groot is een klasgenoot van Aquasi op de kostschool van moock in Delft. Aquasi en Kwame worden heel erg gepest en Cornelius kiest partij voor de jongens en helpt hen. Als tijdens een wandeling van Cornelius en Aqausi aan Aquasi gevraagd wordt in een rijtuig mee te rijden, dit wordt gevraagd door van Drunen,  laat Aquasi Cornelius verbijsterd achter. Later neemt hij wraak door waar hij kan hem zwaar te vernederen.

Sophie is de dochter van een groot vorstin. Aquasi is verliefd op haar, maar ze trouwt later toch met een grootvorst, omdat het toch echt niet kan om met een zwarte te trouwen.

 Wat wij verwarrend vonden is het steeds wisselen van de tijd waarin het speelt. Dan is het in zijn jeugd, dan is het weer als een oude man en de plaats verschilt ook voortdurend. De ene keer is het Afrika, de andere keer is het Holland en dan weer Indonesië. Het is daardoor moeilijk om het verhaal te volgen.

Wij vinden het onwaarschijnlijk dat als Aquasi zo geholpen is door Cornelius, dat hij toch instapt bij van Drunen en zijn beste vriend achterlaat. Als hij dan later zo vernederd wordt door Cornelius en voor dood door hem wordt achtergelaten. Dat hij dan toch steeds weer vriendschappelijk met hem optrekt en hem helpt. We kunnen ons ook niet voorstellen dat de vader van Aquasi de beide prinsen van onderpand meegeeft naar Holland.

Thema:

Aquasi wordt als bijzonder goede leerling toch bij zijn verdere carrière door de Hollandse overheid gedwarsboomd, alleen omdat hij zwart zou zijn.

Dit geeft wel goed de verhoudingen weer die in die tijd speelden tussen de blanke kolonisten en de zwarte lokale bevolking die uitgebuit werd. Het verhaal gaat dus om de waanzin van de blanke superioriteit over de Afrikanen en Indonesiërs. Een blanke mag niet onder een gekleurde werken. De buitenlandse slavenhandel werd zo lang mogelijk in stand gehouden vanwege de goedkope arbeidskrachten, ondanks de morele bezwaren

Als het een op waarheid berustend verhaal is, is het natuurlijk behoorlijk triest dat Hollanders dit in die tijd normaal vonden.

Open plekken:

Wij konden in dit verhaal geen open plekken vinden.

Perspectief:

Aquasi vertelt zelf zijn levensverhaal en kijkt als oude man op alle gebeurtenissen terug.

Setting: het verhaal vindt plaats in Nederland, Indonesië en in Afrika.

Het boek roept vooral gevoelens van schaamte bij ons op. Als je ziet hoe het er in de tijd van Aquasi en Aquame aan toe gaat en hoe erg ze vernederd worden kan je je daar als Nederlander alleen maar voor schamen. We geloven wel in de realiteitszin van het boek. Het is goed dat dit op deze manier aan de kaak gesteld wordt.

Persoonlijke conclusie Noah:

Ik vond het samenwerken met dit groepje zeer prettig, we zijn alledrie ongeveer gelijkstemmig over dit boek, bovendien gaf het maken van een afspraak voor dit verslag geen enkel probleem. Het boek zelf is van het leesniveau 4. Ik persoonlijk vond dit moeilijk zat, vanwege de tijd en plaatssprongen die dit boek maakte. Maar misschien is dat wel alleen in dit boek, en ga ik de volgende keer wel een niveau 5 proberen.

Persoonlijke conclusie Niek:

Ik vond de samenwerking met dit groepje heel goed te doen. Het boek roept bij ons allemaal wel dezelfde gevoelens op, dus daar waren we het al snel over eens. Het boek zelf vond ik eerlijk gezegd wel erg moeilijk om doorheen te komen. Leesniveau 4 lijkt mij dus dan ook hoog genoeg voor mij en ik denk dat mijn volgende boek ook van dit niveau zal zijn. Al met al was het wel een leerzame opdracht.

Persoonlijke conclusie Betülay:

Ik vond het thema van het boek erg mooi, ik vind het altijd weer verbazingwekkend hoe de 'blanken' zich zo superieur voelden en de manier waarop de 'zwarten' gediscrimineerd werden.

Het boek was af en toe lastig te volgen doordat het telkens een grote tijdsprong maakte.

Je moet ook wel veel verbeeldingskracht gebruiken, want het verhaal speelt zich af in een andere tijd, je moet je dus even in kunnen beelden hoe het er toen aan toe ging, daarna kun je de normen en waarden in die tijd beter begrijpen.

De samenwerking is in ons groepje prima verlopen!

Verwerkingsopdracht Romantiek 

Saïdjah en Adinda (fragment uit de Max Havelaar)
Multatuli (Eduard Douwes Dekker)

Een nieuwe stroming ontstond na de verlichting, De Romantiek. Gevoel en fantasie kwamen centraal te staan bij het maken van kunst en niet de ratio. De stroming richtte zich ook sterk op de natuur.
In de late romantiek is het realisme op gang aan het komen.

Een korte samenvatting:

Het verhaal over Saidjah en Adinda, eigenlijk de hele Max Havelaar, is representatief voor de (late) Romantiek. Het gaat over Saidjah en Adinda die in Lebak woonden. Zij waren door de vaders uitgehuwelijkt aan elkaar. Saidjah is ongeveer zeven jaar oud wanneer het verhaal begint. Zijn vader heeft heel wat buffels gehad en aan een aantal daarvan was Saidjah heel erg gehecht, toen die buffels afgenomen werden of geslacht vond Saidjah dat heel erg. Zijn vader moest keer op keer iets van zijn waardevolle spullen inruilen voor en nieuwe buffel tot hij eigenlijk niks meer had. Hij had de buffels nodig om de landrente te betalen en toen hij dit dus niet meer kon vluchtte Saidjah’s vader.
Saidjah besloot, nadat zijn vader vertrokken was, werk te zoeken in Batavia om vervolgens van het geld dat hij zou verdienen twee buffels te kopen. Hij was toen ongeveer vijftien jaar oud. Hij ging afscheid nemen van Adinda. Hij sprak met haar af om over 36 maanden elkaar terug te zien onder een boom. Toen hij echter terugkwam was Adinda er niet. Hij wachtte de hele dag maar ze kwam maar niet opdagen. Hij ging het dorp in om te zoeken naar haar. Ze was zelfs helaas nergens te vinden, noch haar huis en familie. Zijn eigen familie was er ook niet meer, hem werd verteld dat zijn vader na zijn vlucht gestorven was in de gevangenis, zijn moeder die van verdriet was gestorven en Adinda die met haar vader gevlucht was naar een gebied waar opstandelingen kwamen. Hij ging op zoek naar Adinda en kwam in een dorp van opstandelingen dat platgebrand waas door het Nederlandse leger. Hij zag daar het lijk van Adinda’s vader. Naast hem zag Saidjah de drie vermoorde broers van Adinda, even verder lag het lijk van Adinda, afschuwelijk mishandeld…
Saïdja pleegde vervolgens zelfmoord door in de zwaardbajonetten van een aantal soldaten te lopen.

Uit deze korte samenvatting is al op te maken dat het een treurig verhaal is met veel emoties. Het gaat over liefde, onbereikbare liefde. Saidjah verlangt erg lang naar Adinda en wanneer hij dus is teruggekeerd is zij er niet meer…

Hier is een fragment dat veel kenmerken van de romantiek bevat:

Als er niet langer vlinders zullen rondfladderen,
Als de sterren niet meer zullen schitteren,
Als de melati niet meer welriekend zal wezen,
Als er niet langer bedroefde harten zijn,
Noch wild gedierte in het woud ...
Als de zon verkeerd zal lopen,
En de maan vergeten wat oost en west is...
Als dàn Adinda nog niet gekomen is,
Dan zal een engel met blinkende vleugelen
Neerdalen op aarde, om te zoeken wat daar achterbleef.
Dan zal mijn lijk hier liggen onder de ketapan...
Mijn ziel is bitter bedroefd... Adinda!

Een ander kenmerk van de Romantiek is het vluchten voor iets. Saidjah vlucht voor het leven wat hij heeft met hoop op een betere toekomst. Door veel geld te verdienen hoopt hij nieuwe buffels te kunnen kopen en zo in de toekomst kunnen zorgen voor Adinda. Hij vlucht dus voor de problemen die zijn vader zicht op de nek had gehaald en voor de armoede en strengheid in zijn dorp.

E.D. Dekker bekent aan het einde van het stuk dat het een verzonnen verhaal is.
Hij zegt echter wel:

Ik weet en kan bewijzen dat er veel Adinda's waren en veel Saïdjahs, en dat, wat verdichtsel is in 't bijzonder, waarheid wordt in 't algemeen. Ik zei reeds dat ik de namen kan opgeven van personen die, zoals de ouders van Saïdjah en Adinda, door onderdrukking werden verdreven uit hun land. Het is mijn doel niet, in dit werk mededelingen te geven als voegen zouden voor een vierschaar die uitspraak te doen had over de wijze waarop 't Nederlands gezag in Indië wordt uitgeoefend, mededelingen die slechts kracht van bewijs zouden hebben voor wie het geduld had die met aandacht en belangstelling door te lezen, zoals niet verwacht kan worden van een publiek dat verstrooiing zoekt in zijn lectuur. Daarom heb ik, in plaats van dorre namen van personen en plaatsen, met de dagtekening erbij, in plaats van een afschrift der lijst van diefstallen en afpersingen, die voor me ligt, getracht een schets te geven van wat er kàn omgaan in de harten der arme lieden die men berooft van wat dienen moet tot onderhoud van hun leven, of zelfs: ik heb dit slechts laten gissen, vrezende mij te zeer te bedriegen in het tekenen der omtrekken van aandoeningen die ik nooit ondervond.

Het realisme is te herkennen in dit stuk, het is dus eigenlijk geschreven als protest en om de mensen te informeren over de verschrikkelijke dingen die in Nederlands-Indië gebeurden.

Uit al deze aspecten is de conclusie dat het verhaal over Saidjah en Adinda representatief is voor de (late) Romantiek. 

Verwerkingsopdracht Verlichting - Filosofie

Gelden de idealen van de Verlichting ook in deze tijd?

Na de Verlichting is het individu vooral belangrijker geworden en dat is nu ook zo.
Het individu stond in het middelpunt en dat is in deze tijd ook erg zo. Men hecht veel belang aan het ontwikkelen van persoonlijke kwaliteiten en het ontplooien van talenten. Kinderen worden van kleins af aan al aangemoedigd een instrument te bespelen of een sport te beoefenen, om zo te kunnen zien of dat kind een bijzonder talent heeft. Men krijgt dus al van kleins af aan mee dat ze een belangrijk individu zijn en dat ze moeten doen wat ze vooral zelf willen.
Dat brengt me bij het volgende punt wat nog een duidelijk residu van de Verlichting is: vrijheid. Aan de vrije wil wordt veel waarde gehecht. Vooral hier in Nederland heeft men het recht tot vrijheid van meningsuiting en andere rechten die de vrijheid van de mens aanmoedigen.

Vóór de Verlichting ging men er vooral van uit dat de mens tot het kwade neigt en afhankelijk is van God. De verlichte denkers zien de mens als autonoom, onafhankelijk en van nature goed. Dat mensen van nature goed zijn is in deze tijd echter wel betwijfelbaar, er zijn zoveel misdaden en criminelen, de verschrikkelijkste dingen gebeuren er op de wereld, dus niet iedereen is direct overtuigd van de goedheid van de mens.
Mensen begonnen met het streven naar geluk in het aardse leven en men leefde dus niet meer voor het leven na de dood. Het motto was veranderd van ‘memento mori’ naar ‘carpe diem’. ‘Pluk de dag’ (carpe diem) is hedendaags het motto dat veel te zien is in de samenleving. Men streeft ernaar om elke dag te genieten van het leven en elke dag optimaal te benutten. Er is nu maar een klein deel van de bevolking dat nog wel leeft naar de dood toe en die almaar gedenken te sterven.

De denkers streefden naar een rationele en universele moraal, geldig voor het handelen van alle mensen op aarde en onafhankelijk van een godsdienst. De Universele mensenrechten van tegenwoordig zijn daar hoogstwaarschijnlijk aan te danken.
Ze hechtten ook veel waarde aan pedagogische activiteiten zodat kennis zou kunnen leiden tot morele vooruitgang.
Het verspreiden van kennis en het vertrouwen op de ratio is ook goed meegekomen uit de Verlichting. Men hecht veel waarde aan een hoge opleiding en het vergaren van kennis, mensen willen steeds meer nieuwe dingen uitvinden en ontdekken, de technologie blijft vooruitgaan. Het is echter niet zo dat het opdoen van die kennis in deze tijd ook leidt tot een goed moraal. Het hoeft niet met elkaar in verband te staan.

Al deze dingen wijzen er dus op dat wij in deze tijdperk erg veel van de Verlichting in onze samenleving hebben opgenomen. Men is net als toen dus nog steeds gericht op het individu, het plukken van de dag, het op zoek gaan naar nieuwe kennis en de wetenschap die veel dingen verklaart en aantoont. Hierdoor geloven mensen van nu zelfs meer in de eigen kracht en de ratio van de mens dan vroeger waarschijnlijk werd gedaan.