Verwerkingsopdracht Romantiek 

Saïdjah en Adinda (fragment uit de Max Havelaar)
Multatuli (Eduard Douwes Dekker)

Een nieuwe stroming ontstond na de verlichting, De Romantiek. Gevoel en fantasie kwamen centraal te staan bij het maken van kunst en niet de ratio. De stroming richtte zich ook sterk op de natuur.
In de late romantiek is het realisme op gang aan het komen.

Een korte samenvatting:

Het verhaal over Saidjah en Adinda, eigenlijk de hele Max Havelaar, is representatief voor de (late) Romantiek. Het gaat over Saidjah en Adinda die in Lebak woonden. Zij waren door de vaders uitgehuwelijkt aan elkaar. Saidjah is ongeveer zeven jaar oud wanneer het verhaal begint. Zijn vader heeft heel wat buffels gehad en aan een aantal daarvan was Saidjah heel erg gehecht, toen die buffels afgenomen werden of geslacht vond Saidjah dat heel erg. Zijn vader moest keer op keer iets van zijn waardevolle spullen inruilen voor en nieuwe buffel tot hij eigenlijk niks meer had. Hij had de buffels nodig om de landrente te betalen en toen hij dit dus niet meer kon vluchtte Saidjah’s vader.
Saidjah besloot, nadat zijn vader vertrokken was, werk te zoeken in Batavia om vervolgens van het geld dat hij zou verdienen twee buffels te kopen. Hij was toen ongeveer vijftien jaar oud. Hij ging afscheid nemen van Adinda. Hij sprak met haar af om over 36 maanden elkaar terug te zien onder een boom. Toen hij echter terugkwam was Adinda er niet. Hij wachtte de hele dag maar ze kwam maar niet opdagen. Hij ging het dorp in om te zoeken naar haar. Ze was zelfs helaas nergens te vinden, noch haar huis en familie. Zijn eigen familie was er ook niet meer, hem werd verteld dat zijn vader na zijn vlucht gestorven was in de gevangenis, zijn moeder die van verdriet was gestorven en Adinda die met haar vader gevlucht was naar een gebied waar opstandelingen kwamen. Hij ging op zoek naar Adinda en kwam in een dorp van opstandelingen dat platgebrand waas door het Nederlandse leger. Hij zag daar het lijk van Adinda’s vader. Naast hem zag Saidjah de drie vermoorde broers van Adinda, even verder lag het lijk van Adinda, afschuwelijk mishandeld…
Saïdja pleegde vervolgens zelfmoord door in de zwaardbajonetten van een aantal soldaten te lopen.

Uit deze korte samenvatting is al op te maken dat het een treurig verhaal is met veel emoties. Het gaat over liefde, onbereikbare liefde. Saidjah verlangt erg lang naar Adinda en wanneer hij dus is teruggekeerd is zij er niet meer…

Hier is een fragment dat veel kenmerken van de romantiek bevat:

Als er niet langer vlinders zullen rondfladderen,
Als de sterren niet meer zullen schitteren,
Als de melati niet meer welriekend zal wezen,
Als er niet langer bedroefde harten zijn,
Noch wild gedierte in het woud ...
Als de zon verkeerd zal lopen,
En de maan vergeten wat oost en west is...
Als dàn Adinda nog niet gekomen is,
Dan zal een engel met blinkende vleugelen
Neerdalen op aarde, om te zoeken wat daar achterbleef.
Dan zal mijn lijk hier liggen onder de ketapan...
Mijn ziel is bitter bedroefd... Adinda!

Een ander kenmerk van de Romantiek is het vluchten voor iets. Saidjah vlucht voor het leven wat hij heeft met hoop op een betere toekomst. Door veel geld te verdienen hoopt hij nieuwe buffels te kunnen kopen en zo in de toekomst kunnen zorgen voor Adinda. Hij vlucht dus voor de problemen die zijn vader zicht op de nek had gehaald en voor de armoede en strengheid in zijn dorp.

E.D. Dekker bekent aan het einde van het stuk dat het een verzonnen verhaal is.
Hij zegt echter wel:

Ik weet en kan bewijzen dat er veel Adinda's waren en veel Saïdjahs, en dat, wat verdichtsel is in 't bijzonder, waarheid wordt in 't algemeen. Ik zei reeds dat ik de namen kan opgeven van personen die, zoals de ouders van Saïdjah en Adinda, door onderdrukking werden verdreven uit hun land. Het is mijn doel niet, in dit werk mededelingen te geven als voegen zouden voor een vierschaar die uitspraak te doen had over de wijze waarop 't Nederlands gezag in Indië wordt uitgeoefend, mededelingen die slechts kracht van bewijs zouden hebben voor wie het geduld had die met aandacht en belangstelling door te lezen, zoals niet verwacht kan worden van een publiek dat verstrooiing zoekt in zijn lectuur. Daarom heb ik, in plaats van dorre namen van personen en plaatsen, met de dagtekening erbij, in plaats van een afschrift der lijst van diefstallen en afpersingen, die voor me ligt, getracht een schets te geven van wat er kàn omgaan in de harten der arme lieden die men berooft van wat dienen moet tot onderhoud van hun leven, of zelfs: ik heb dit slechts laten gissen, vrezende mij te zeer te bedriegen in het tekenen der omtrekken van aandoeningen die ik nooit ondervond.

Het realisme is te herkennen in dit stuk, het is dus eigenlijk geschreven als protest en om de mensen te informeren over de verschrikkelijke dingen die in Nederlands-Indië gebeurden.

Uit al deze aspecten is de conclusie dat het verhaal over Saidjah en Adinda representatief is voor de (late) Romantiek. 

Verwerkingsopdracht Verlichting - Filosofie

Gelden de idealen van de Verlichting ook in deze tijd?

Na de Verlichting is het individu vooral belangrijker geworden en dat is nu ook zo.
Het individu stond in het middelpunt en dat is in deze tijd ook erg zo. Men hecht veel belang aan het ontwikkelen van persoonlijke kwaliteiten en het ontplooien van talenten. Kinderen worden van kleins af aan al aangemoedigd een instrument te bespelen of een sport te beoefenen, om zo te kunnen zien of dat kind een bijzonder talent heeft. Men krijgt dus al van kleins af aan mee dat ze een belangrijk individu zijn en dat ze moeten doen wat ze vooral zelf willen.
Dat brengt me bij het volgende punt wat nog een duidelijk residu van de Verlichting is: vrijheid. Aan de vrije wil wordt veel waarde gehecht. Vooral hier in Nederland heeft men het recht tot vrijheid van meningsuiting en andere rechten die de vrijheid van de mens aanmoedigen.

Vóór de Verlichting ging men er vooral van uit dat de mens tot het kwade neigt en afhankelijk is van God. De verlichte denkers zien de mens als autonoom, onafhankelijk en van nature goed. Dat mensen van nature goed zijn is in deze tijd echter wel betwijfelbaar, er zijn zoveel misdaden en criminelen, de verschrikkelijkste dingen gebeuren er op de wereld, dus niet iedereen is direct overtuigd van de goedheid van de mens.
Mensen begonnen met het streven naar geluk in het aardse leven en men leefde dus niet meer voor het leven na de dood. Het motto was veranderd van ‘memento mori’ naar ‘carpe diem’. ‘Pluk de dag’ (carpe diem) is hedendaags het motto dat veel te zien is in de samenleving. Men streeft ernaar om elke dag te genieten van het leven en elke dag optimaal te benutten. Er is nu maar een klein deel van de bevolking dat nog wel leeft naar de dood toe en die almaar gedenken te sterven.

De denkers streefden naar een rationele en universele moraal, geldig voor het handelen van alle mensen op aarde en onafhankelijk van een godsdienst. De Universele mensenrechten van tegenwoordig zijn daar hoogstwaarschijnlijk aan te danken.
Ze hechtten ook veel waarde aan pedagogische activiteiten zodat kennis zou kunnen leiden tot morele vooruitgang.
Het verspreiden van kennis en het vertrouwen op de ratio is ook goed meegekomen uit de Verlichting. Men hecht veel waarde aan een hoge opleiding en het vergaren van kennis, mensen willen steeds meer nieuwe dingen uitvinden en ontdekken, de technologie blijft vooruitgaan. Het is echter niet zo dat het opdoen van die kennis in deze tijd ook leidt tot een goed moraal. Het hoeft niet met elkaar in verband te staan.

Al deze dingen wijzen er dus op dat wij in deze tijdperk erg veel van de Verlichting in onze samenleving hebben opgenomen. Men is net als toen dus nog steeds gericht op het individu, het plukken van de dag, het op zoek gaan naar nieuwe kennis en de wetenschap die veel dingen verklaart en aantoont. Hierdoor geloven mensen van nu zelfs meer in de eigen kracht en de ratio van de mens dan vroeger waarschijnlijk werd gedaan.